Niestety nie zawsze poszkodowany w wypadku ma środki aby opłacić koszty sądowe, w związku z czym polskie prawo przewiduje możliwość uzyskania zwolnienia z obowiązku ich ponoszenia. Zwolnienie od kosztów sądowych to instytucja, która zapewnienia dostęp do postępowania sądowego przed sądem cywilnym osobom bez względu na status majątkowy.
Rodzaje opłat sądowych
Opłata stała nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 5.000 złotych, jest stałą niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Pojawia się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe.
Opłata stosunkowa jest nie mniejsza niż 30 złotych i nie większa niż 100.000 złotych. Pojawia się w sprawach o prawa majątkowe i wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia. Natomiast w sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym wynosi 2 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia.
Inne opłaty jakie mogą pojawiać się w postępowaniu sądowym to opłata podstawowa (w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej) i tymczasowa (w sprawach o prawa majątkowe).
Całą opłatę pobiera się od:
- pozwu i pozwu wzajemnego,
- wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Końcówkę opłaty zawsze zaokrągla się w górę do pełnego złotego.
Kto może ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych?
- osoba fizyczna,
- osoba prawna,
- jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną tj. ułomna osoba prawna (art. 331 Kodeksu cywilnego).
Jak starać się o zwolnienie z kosztów sądowych?
Zwolnienia od kosztów sądowych domagać może się osoba, której nie stać na pokrycie kosztów postępowania sądowego. Czyli zgodnie z art. 102 ust. 1 poszkodowany, który składa wniosek oraz oświadczenie musi nie być w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie oraz rodziny.
Poszkodowany lub jego pełnomocnik musi wnieść stosowny wniosek w formie pisemnej w treści pozwu lub jako osobne pismo lub zgasić go ustnie do protokołu w trakcie rozprawy.
Integralną częścią wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych jest Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
Na szczególna uwagę we wzorze zasługują rubryki „Dochody i źródła utrzymania wnioskodawcy i osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym” oraz „Zobowiązania i stałe wydatki”.
W punkcie 6 oświadczenia wskazujemy dochody netto uzyskiwane miesięcznie oraz rocznie. Tutaj również należy wykazać m. in. takie świadczenia jak zasiłek rodzinny czy wychowawczy (do oświadczenia należy dołączyć PIT, zaświadczenie o zarobkach, umowy, decyzje przyznające świadczenie np. 500+). Natomiast w punkcie 5 poszkodowany w wypadku składający pozew umieszcza informacje o posiadanym majątku np. mieszkanie, działka, samochód, sprzęt rolniczy itd.
W punkcie 7 należy wpisujmy wszelkie aktualne i konieczne do poniesienia koszty życia codziennego np. media, wyżywienie, raty kredytu itd. Do wniosku należy dołączyć rachunki, faktury czy nawet bilety pozwalające potwierdzić ponoszone koszty przez wnioskodawcę.
W punkcie 8 należy uwzględnić informacje które wnioskodawca uważa za istotne. Np. wyjaśnienie na co zamierza w najbliższym czasie przeznaczyć oszczędności (np. leczenie, rehabilitacja) lub co zamierza zrobić z posiadanym majątkiem (np. przekazanie w formie aktu dożywocia domu dzieciom).
Postanowienie o zwolnieniu od kosztów sądowych w części, albo w całości lub odmowa zwolnienia od kosztów
Sąd poddaje wnikliwej analizie złożony wniosek oraz tak zwane oświadczenie majątkowe czyli oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania i na ich podstawie w przypadku osoby fizycznej, rozstrzyga o zwolnieniu strony od kosztów sądowych w formie postanowienia.
Sąd może zwolnić stronę od ponoszenia kosztów sądowych w całości lub części, jeżeli powód jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów, do lub ponad jakąś konkretną kwotę W postanowieniu o zwolnieniu od kosztów sądowych sąd dokładnie określa zakres kosztów, z których strona zostaje zwolniona.
Sąd może również postanowić o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych. Wówczas pozwanemu przysługuje możliwość złożenia zażalenie, od którego nie pobiera się opłat. Podobnie jest gdy postanowienie w przedmiocie zwolnienia wyda referendarz sądowy wtedy też należy wnieść skargę/zażalenie na orzeczenie referendarza sądowego.
Zaskarżenia składa się w terminie tygodniowym od doręczenia postanowienia lub jego ogłoszenia na rozprawie. Odwołać się w tym termie można również od postanowienia, które przyznaje zwolnienie częściowo.